خام تیل دی سیاستاں: روس تے سعودی عرب پروڈکشن ودھان لئی تیار؟

لاہور(مانیٹرنگ رپورٹ)اگلے ہفتے آسٹریلیا دے پردھان شہر ویانا وچ تیل ویچن والی وڈی جتھے بندی اوپیک دا اکٹھ ہو رہیا ہے جس وچ تیل ویچن والے سب توں وڈے ملکاں روس تے سعودی عرب خام تیل دی مارکیٹ دی اوکڑاں مکاون لئی ایس دی پروڈکشن ودھان ول جان دا پک کر چکے نیں۔ ایس ویلے خام تیل دی قیمت80ڈالر ہک بیرل تے اپڑ چکی ہے جیہڑی جنوری2016 وچ نری 30ڈالر سی۔اک ماہر داآکھنا ہے پئی جے روس نے سعودی عرب نال مل کے اوپیک ملکاں نوں پروڈکشن ودھان تے لا دتا تے خام تیل دی پرائس گھٹنا شروع ہو جائے گی اتے اگلے ورہے تیک65ڈالر توں ہیٹھ آ سکدی ہے۔خام تیل دی قیمتاں وچ پچھلے دناں اوس ویلے تیزیاں آئیاں سن جداں ٹرمپ نے ایرانی ایٹمی ڈیل توں نکلن دا اعلان کردے ہوئے ایران نال کار ویہار کرن والیاں تے وی پابندیاں دا آکھیا سی۔ کیہہ روس دی نویں پالیسی اوس دا توڑ ہے؟ چیتے رہے پئی تیل دی قیمتاں وچ 2016بعدوں جیہڑے وادھے ہوئے اوس وچ روس، سعودی عرب تے اوپیک دے ملکاں دا ہتھ سی جنہاں خام تیل دی پروڈکشن نوں گھٹایا سی۔ انہاں ڈھائی سالاں وچ تیل دی قیمتاں وچ بہوں اصافے ہوئے پر دوجے پاسے دنیا ایل این جی ول وی ٹر گئی۔ ہن ایرانی ایٹمی ڈیل پاروں ایہہ قیمتاں85ڈالر توں اگے جا سکدیاں نیں جس دے نتیجے وچ دنیا خام تیل توں پراں ہور طریقیاں ول ودھے گی۔ پچھلے دناں صدر ٹرمپ ہوراں بڑی ہشیاریاں نال خام تیل دی وادھو قیمتاں دا الزام اوپیک سر بنیا پر اوپیک والیاں کھل کے ایس نوں ایرانی ڈیل مکاون دی فیصلے دا رزلٹ آکھیا۔ جے سعودی عرب تے روس رل مل کے پروڈکشن ودھاندے نیں تے قیمتاں گھٹ ہو جاندیاں نیں تے ایس نال امریکی صدر زیادہ خش نہیں ہون گے۔
چیتے رہے پئی 1970توں بعد دی امریکی سیاستاں وچ خام تیل دی قیمتاں دے وادھیاں دا بہوں کردار ہے۔ 1973تیک خام تیل دی قیمتاں نری20ڈالر تے سی۔1947توں1973دے درمیان ایہہ قیمتاں ودھ توں ودھ27ڈالر تیک ودھیاں سن۔ پر فیر انہاں نوں پر لگ گئے اتے1980تیک ایہہ123ڈالر تیک جا پہنچی۔1986وچ ایہہ30تیک ڈگ گئی پر1990وچ مڑ74تیک اپڑ گئی۔ پر جنوری1994وچ ایہہ نری26ڈالر تے سی۔ نومبر1998وچ ایہہ اپنی سب توں گھٹ قیمت تے آئی تے ہک بیرل ساڈھے17ڈالر دا سی۔پردسمبر2001 یعنی نو گیارہ دے ہک مہینے بعدوں ایس نوں پر لگ گئے تے نرے اٹھ سالاں وچ ایہہ 28توں134ڈالر تیک جا اپڑی۔ 2009تیک ایہہ 53تیک ڈگی پر2011وچ مڑ106ڈالر تک جا پہنچی۔ 2014وچ ایہہ نرے30ڈالر تیک آ چکی سی پر اج فیر80ڈالر ہے۔2015 وچ ایرانی ایٹمی ڈیل ویلے ایہہ53ڈالر سی جیہڑی ایران دے خام تیل دی پروڈکشن دے عالمی مارکیٹ وچ رلن نال جنوری2016تیک30ڈالر ہو چکی سی تے صدر ٹرمپ اوس ویلے ہی کرسی سنبھالی سی۔ اوس دیہاڑ بعدوں تیل دی قیمتاں چڑھتل ول گیاں تے اج80ڈالر جے۔ 
1950دے دہاکے تیک کولے دی چڑھتل سی پر فیر کم خام تیل ول ودھ گیا تے فیر مڈل ایسٹ دی سیاستاں وچ ایس دا رول ودھ گیا تے 1960بعدوں امریکی پالیسیاں وچ ایس نوں ورتیا گیا۔ جداں 1960وچ اوپیک بنایا گیا سی تے اوس دے پنج بانی ملکاں وچ سعودی عرب، ایران، عراق، کویت تے وینزویلا رلتی سن۔اج اوپیک وچ 14ممبر نیں جنہاں وچ دو جنوبی امریکہ دے ملک نیں،چھ افریقی اتے چھ ہی مڈل ایسٹ دے ملک نیں سنے ایران۔ ایہہ دنیا وچ ویچے جان والے خام تیل دا44فیصدی کنٹرول کردے نیں۔ افریقہ تے مڈل ایسٹ دی سیاستاں دا 1970بعدوں جو حال ہے اوس مگر خام تیل دی سیاستاں ہی دا کردار ہے۔ دنیا وچ سب توں زیادہ خام تیل دی پروڈکشن کرن والا ملک روس ہے تے ایس بعدوں سعودی عرب تے امریکہ آندے نیں۔ انہاں ترے ملکاں توں بعد ایران، عراق، چین، کنیڈا، یو اے ای، کویت تے برازیل پہلے دس وڈے ملکاں وچ رلتی نیں۔ چیتے رہے پئی تیل خریدن والے ملکاں وچ چین سب توں وڈا ملک ہے جیہڑا162ارب ڈالر دا تیل ہر سال خریدا ہے۔ جداں کہ دوجے نمبر تے امریکہ ہے۔ایس توں بعد جاپان، بھارت،جنوبی کوریا، نیدر لینڈ تے جرمنی آندے نیں۔ جے چین پیٹرو یوآن چلا دتا تے ڈالر نوں وڈا دھچکہ لگے گا۔ خام تیل نوں وڈا ڈر ایل این جی توں کجھ سالاں وچ پیدا ہو چکیا ہے تے روس، قطر انہاں وڈے ملکاں وچ رلتی نیں جیہڑے ایل این جی ویچدے نیں۔ 
جے عالمی سیاستاں نوں کارویہار دی نظراں نال ویکھو تاں کہانی ہور دی ہور ہو جاندی ہے۔ جے خام تیل دی قیمتاں نوں تھلے نہ کیتا گیا تے ایل این جی دی مارکیٹ ودھے گی پر روس چین رل مل کے دوناں صورتاں وچ فیدے وچ رہن گے۔ ایہہ گل اوبامہ تے سمجھدا سی تے چین نال رل کے چلن وچ امریکی مفاداں نوں اوس لبھیا سی پر ٹرمپ سب چوڑ کر دتا ہے تے اج امریکہ ہور پھس چکیا ہے۔